જાણો દક્ષિણ ભારતના સૌથી પ્રખ્યાત મંદિરો વિશે, આ મંદિરની વાર્ષિક આવક 1200 કરોડથી વધુ

દક્ષિણ ભારતમાં અનેક પ્રખ્યાત મંદિરો છે જે ધાર્મિક, ઐતિહાસિક અને સ્થાપત્યની દૃષ્ટિએ મહત્વપૂર્ણ છે.  અહીં કેટલાક અન્ય પ્રખ્યાત મંદિરો અને તેમના મહિમા વિશે માહિતી નીચે મુજબ છે.

1. તિરુપતિ બાલાજી મંદિર (આંધ્રપ્રદેશ)

• સ્થાન: તિરુમલા પહાડીઓ, ચિત્તૂર જિલ્લો, આંધ્રપ્રદેશ.
• ઇતિહાસ: આ મંદિરનો ઇતિહાસ 10મી સદીથી જોવા મળે છે, જોકે તેની ઉત્પત્તિ દ્વાપર યુગ સાથે જોડાયેલી માનવામાં આવે છે. પલ્લવ, ચોલ, પાંડ્ય અને વિજયનગર સામ્રાજ્યના રાજાઓએ તેના વિકાસમાં યોગદાન આપ્યું. 12મી સદીમાં રામાનુજાચાર્યએ મંદિરની પૂજા પદ્ધતિઓ સુદૃઢ કરી.
• મહત્વ: ભગવાન વેંકટેશ્વર (વિષ્ણુનું સ્વરૂપ)ને સમર્પિત, આ મંદિર વૈષ્ણવ પરંપરાનું મુખ્ય કેન્દ્ર છે. તેને "કળિયુગનું વૈકુંઠ" કહેવામાં આવે છે.
• મહિમા:
  • એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં દર્શન કરવાથી ભક્તોની મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે અને પાપો નાશ પામે છે.
  • મંદિર સાત પહાડીઓ (સપ્તગિરિ) પર આવેલું છે, જે શેષનાગના સાત મસ્તકનું પ્રતીક છે.
  • તિરુપતિનો લડ્ડુ પ્રસાદ વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે અને તેનું રજિસ્ટર્ડ ટ્રેડમાર્ક પણ છે.
  • મંદિરમાં મુંડન (વાળ દાન) ની પરંપરા છે, જે ભક્તો શ્રદ્ધા અને સમર્પણના ભાગ રૂપે કરે છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ:
  • દર વર્ષે 3-4 કરોડ ભક્તો દર્શન માટે આવે છે, દરરોજ સરેરાશ 50,000 થી 1,00,000 ભક્તો આવે છે.
  • તિરુમલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમ (TTD) મંદિરનું સંચાલન કરે છે, જે ઓનલાઇન બુકિંગ, વિશેષ દર્શન અને મફત દર્શનની સુવિધા આપે છે.
  • મંદિરની વાર્ષિક આવક 1200 કરોડ રૂપિયાથી વધુ છે (2023ના આંકડા), જે તેને વિશ્વનું સૌથી ધનિક મંદિર બનાવે છે.
  • બ્રહ્મોત્સવમ અને વૈકુંઠ એકાદશી જેવા પર્વો દરમિયાન ભક્તોની ભીડ વધે છે.

2. મદુરાઈ મીનાક્ષી મંદિર (તમિલનાડુ)

• સ્થાન: મદુરાઈ શહેર, તમિલનાડુ.
• ઇતિહાસ: આ મંદિર 6ઠ્ઠી સદીથી અસ્તિત્વમાં છે, પરંતુ 12મીથી 14મી સદી દરમિયાન પાંડ્ય રાજવંશે તેનો વિસ્તાર કર્યો.
• મહત્વ: મીનાક્ષી (દેવી પાર્વતી) અને સુંદરેશ્વર (ભગવાન શિવ)ને સમર્પિત. એવું માનવામાં આવે છે કે મીનાક્ષી દેવીએ મદુરાઈ શહેર પર રાજ કર્યું હતું.
• મહિમા:
  • મંદિરના 14 ગોપુરમ (ટાવર) પર રંગબેરંગી શિલ્પો અને કોતરણીઓ દ્રાવિડ સ્થાપત્યની શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.
  • 'ચિત્તિરઇ ઉત્સવ' દરમિયાન મીનાક્ષી અને સુંદરેશ્વરના લગ્નનું પુનઃનિર્માણ કરવામાં આવે છે, જેમાં લાખો ભક્તો ભાગ લે છે.
  • એવું કહેવાય છે કે અહીં પૂજા કરવાથી વૈવાહિક જીવનમાં સુખ અને સમૃદ્ધિ મળે છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: દરરોજ હજારો ભક્તો દર્શન માટે આવે છે. મંદિરનું સંચાલન તમિલનાડુ સરકારના હિંદુ ધાર્મિક અને ચેરિટેબલ એન્ડોવમેન્ટ બોર્ડ દ્વારા થાય છે.

3. રામેશ્વરમ મંદિર (તમિલનાડુ)

• સ્થાન: રામેશ્વરમ ટાપુ, તમિલનાડુ.
• ઇતિહાસ: 12મી સદીમાં બાંધવામાં આવેલું આ મંદિર રામાયણ સાથે જોડાયેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામે લંકા જતા પહેલા અહીં શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી.
• મહત્વ: ભગવાન શિવને સમર્પિત, આ મંદિર ચાર ધામ (બદ્રીનાથ, દ્વારકા, પુરી, રામેશ્વરમ)માંથી એક છે અને 12 જ્યોતિર્લિંગમાંથી એક છે.
• મહિમા:
  • મંદિરનું 1213 મીટર લાંબુ કોરિડોર વિશ્વનું સૌથી લાંબુ મંદિર કોરિડોર છે.
  • અહીં 22 તીર્થ (કૂવા) છે, જેનું પાણી પવિત્ર માનવામાં આવે છે. ભક્તો આ પાણીથી સ્નાન કરે છે.
  • એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં દર્શન કરવાથી પાપો નાશ પામે છે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: રામેશ્વરમ યાત્રા માટે દર વર્ષે લાખો ભક્તો આવે છે. મંદિરની નજીક ધનુષ્કોડી, જે રામ સેતુનું પ્રારંભ સ્થળ છે, તે પણ યાત્રીઓ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે.

4. શ્રીરંગમ રંગનાથસ્વામી મંદિર (તમિલનાડુ)

• સ્થાન: શ્રીરંગમ, ત્રિચી નજીક, તમિલનાડુ.
• ઇતિહાસ: આ મંદિર 10મી સદીથી અસ્તિત્વમાં છે અને ચોલ રાજવંશ દ્વારા વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યું.
• મહત્વ: ભગવાન વિષ્ણુના રંગનાથ સ્વરૂપને સમર્પિત, આ મંદિર 108 દિવ્ય દેશમ (વૈષ્ણવ પવિત્ર સ્થળો)માંથી સૌથી મહત્વનું માનવામાં આવે છે.
• મહિમા:
  • મંદિર 156 એકરમાં ફેલાયેલું છે, જે ભારતનું સૌથી મોટું મંદિર પરિસર છે.
  • તેના 7 પ્રાકાર (આંગણાં) અને 21 ગોપુરમ સ્થાપત્યની દૃષ્ટિએ અદ્ભુત છે. રાજગોપુરમ 239 ફૂટ ઊંચું છે.
  • વૈષ્ણવ સંત રામાનુજાચાર્યનું આ મંદિર સાથે ગાઢ જોડાણ છે. તેમનું સમાધિ સ્થળ પણ અહીં છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: દર વર્ષે લાખો ભક્તો દર્શન માટે આવે છે, ખાસ કરીને 'વૈકુંઠ એકાદશી' દરમિયાન.

5. કાંચીપુરમ કામાક્ષી અમ્મન મંદિર (તમિલનાડુ)

• સ્થાન: કાંચીપુરમ, તમિલનાડુ.
• ઇતિહાસ: 8મી સદીમાં પલ્લવ રાજવંશ દ્વારા બાંધવામાં આવેલું, પરંતુ આ સ્થળનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ મળે છે.
• મહત્વ: કામાક્ષી દેવી (દેવી પાર્વતી)ને સમર્પિત, આ મંદિર 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક માનવામાં આવે છે.
• મહિમા:
  • એવું માનવામાં આવે છે કે કામાક્ષી દેવીએ અહીં શિવલિંગની પૂજા કરી હતી, જે હજુ પણ મંદિરમાં હાજર છે.
  • કાંચીપુરમ શંકરાચાર્યની કાંચી કામકોટિ પીઠનું કેન્દ્ર છે, જે આ મંદિર સાથે જોડાયેલું છે.
  • દેવીની મૂર્તિ ચતુર્ભુજ સ્વરૂપમાં છે અને ભક્તોની મનોકામનાઓ પૂર્ણ કરે છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: મંદિર શક્તિ ઉપાસકો માટે મુખ્ય કેન્દ્ર છે. નવરાત્રિ અને કુંભાભિષેકમ દરમિયાન ભક્તોની ભીડ જોવા મળે છે.

6. સબરીમાલા અય્યપ્પા મંદિર (કેરળ)

• સ્થાન: પશ્ચિમ ઘાટ, પથનમથિટ્ટા, કેરળ.
• ઇતિહાસ: આ મંદિરનો ઉલ્લેખ પૌરાણિક કથાઓમાં મળે છે, પરંતુ વર્તમાન મંદિર 12મી સદીમાં બાંધવામાં આવ્યું.
• મહત્વ: ભગવાન અય્યપ્પા (શિવ અને વિષ્ણુનું સંયુક્ત સ્વરૂપ)ને સમર્પિત, આ મંદિર વિશ્વનું સૌથી મોટું વાર્ષિક તીર્થસ્થળ માનવામાં આવે છે.
• મહિમા:
  • મંદિરમાં દર્શન માટે 41 દિવસનું વ્રત અને કડક નિયમોનું પાલન કરવું પડે છે.
  • મંદિર ફક્ત મંડલમ-મકરવિલક્કુ (નવેમ્બરથી જાન્યુઆરી) દરમિયાન ખુલે છે.
  • 'મકર જ્યોતિ' દર્શન દરમિયાન લાખો ભક્તો એકઠા થાય છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: 2018માં સ્ત્રીઓના પ્રવેશને લઈને વિવાદ થયો હતો, જે બાદ સુપ્રીમ કોર્ટે 10-50 વર્ષની સ્ત્રીઓને પણ પ્રવેશની મંજૂરી આપી. જોકે, પરંપરાગત રીતે માત્ર પુરુષો અને 10 વર્ષથી નાની અથવા 50 વર્ષથી મોટી સ્ત્રીઓ જ યાત્રા કરે છે.

7. ગુરુવાયુર શ્રી કૃષ્ણ મંદિર (કેરળ)

• સ્થાન: ગુરુવાયુર, ત્રિશૂર, કેરળ.
• ઇતિહાસ: 16મી સદીમાં બાંધવામાં આવેલું, પરંતુ આ સ્થળનો ઉલ્લેખ પૌરાણિક ગ્રંથોમાં મળે છે.
• મહત્વ: ભગવાન કૃષ્ણને સમર્પિત, આ મંદિરને 'દક્ષિણનું દ્વારકા' કહેવામાં આવે છે.
• મહિમા:
  • એવું માનવામાં આવે છે કે આ મૂર્તિ ભગવાન વિષ્ણુએ દેવગુરુ બૃહસ્પતિ અને વાયુ દેવને આપી હતી, જે બાદ તે અહીં સ્થાપિત થઈ.
  • મંદિરમાં લગ્ન અને 'અન્નપ્રશન' (બાળકનું પ્રથમ અન્ન ગ્રહણ) જેવા સંસ્કારો માટે ભક્તો મોટી સંખ્યામાં આવે છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: દરરોજ હજારો ભક્તો દર્શન માટે આવે છે. મંદિરની પૂજા કેરળની પરંપરા અનુસાર થાય છે.

8. પદ્મનાભસ્વામી મંદિર (કેરળ)

• સ્થાન: તિરુવનંતપુરમ, કેરળ.
• ઇતિહાસ: 8મી સદીમાં બાંધવામાં આવેલું, આ મંદિર 108 દિવ્ય દેશમમાંથી એક છે.
• મહત્વ: ભગવાન વિષ્ણુના પદ્મનાભ સ્વરૂપને સમર્પિત, જેમાં વિષ્ણુજી શેષનાગ પર શયન મુદ્રામાં દેખાય છે.
• મહિમા:
  • મંદિરના ભંડારમાં અબજો રૂપિયાનો ખજાનો મળ્યો હતો (2011), જેમાં સોનાના આભૂષણો અને હીરા સામેલ હતા, જેનું મૂલ્ય 1 લાખ કરોડથી વધુ હતું.
  • મંદિરનું સ્થાપત્ય કેરળ અને દ્રાવિડ શૈલીનું સંગમ છે.
  • એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં દર્શન કરવાથી આધ્યાત્મિક શાંતિ મળે છે.
• વર્તમાન સ્થિતિ: મંદિરનું સંચાલન ત્રાવણકોર રાજવંશના ટ્રસ્ટ દ્વારા થાય છે. ભક્તો માટે કડક ડ્રેસ કોડ (પુરુષો માટે ધોતી, સ્ત્રીઓ માટે સાડી) છે.

દક્ષિણ ભારતના આ મંદિરો ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક વારસાના પ્રતીક છે. દરેક મંદિરની પોતાની વિશેષતા, ઇતિહાસ અને મહિમા છે, જે ભક્તોને આધ્યાત્મિક અનુભવ અને ભગવાનની કૃપા પ્રદાન કરે છે. આ મંદિરો દ્રાવિડ સ્થાપત્યની શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણો પણ છે, જે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે.