શું છે તિરુપતિ બાલાજીની સંપત્તિનું રહસ્ય, આ મંદિર વિશ્વનું સૌથી ધનિક કેમ છે?

આંધ્રપ્રદેશના તિરુમાલા ખાતે આવેલું તિરુપતિ બાલાજી મંદિર (Tirupati Balaji Temple), જેને શ્રી વેંકટેશ્વર સ્વામી મંદિર (Sri Venkateswara Swamy Temple) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, વિશ્વનું સૌથી ધનિક હિન્દુ મંદિર (World’s Richest Hindu Temple) માનવામાં આવે છે. આ મંદિર ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર, શ્રી વેંકટેશ્વર (Lord Venkateswara) ને સમર્પિત છે, જેને બાલાજી, ગોવિંદા કે શ્રીનિવાસ તરીકે પણ પૂજવામાં આવે છે. આ મંદિરની અદ્ભુત સંપત્તિ અને તેની પાછળના રહસ્યો ભક્તો અને સંશોધકોને આશ્ચર્યમાં મૂકે છે. તો ચાલો જાણીએ આજે આ મંદિર આટલું ધનિક કઈ રીતે બન્યું છે અને એના પાછળનું શું રહસ્ય છે.

તિરુપતિ બાલાજીની સંપત્તિના રહસ્યો અને વિશેષતાઓ

1. ભક્તોનું અપાર દાન (Massive Donations by Devotees)

તિરુપતિ બાલાજી મંદિરની સૌથી મોટી સંપત્તિનો સ્ત્રોત એ ભક્તો દ્વારા આપવામાં આવતું દાન (Donations) છે. દરરોજ 50,000 થી 1,00,000 ભક્તો આ મંદિરની મુલાકાત લે છે, અને દરેક દિવસે લગભગ 6 મિલિયન યુએસ ડોલર (આશરે 50 કરોડ રૂપિયા) નું દાન પ્રાપ્ત થાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન બાલાજીએ તેમના લગ્ન માટે કુબેર (Kubera) પાસેથી 1 કરોડ સોનાના સિક્કાઓની લોન લીધી હતી. આ લોન ચૂકવવા માટે ભક્તો આજે પણ સોનું, ચાંદી, રોકડ અને ઝવેરાતનું દાન કરે છે. 2024માં, તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમ (TTD) ટ્રસ્ટે રૂ. 1,365 કરોડનું દાન પ્રાપ્ત કર્યું, જેમાં 2.55 કરોડ ભક્તોનો સમાવેશ થાય છે.

2. સોનાનો અખૂટ ભંડાર (Vast Gold Reserves) મંદિરની સંપત્તિમાં સોનું (Gold Reserves) મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમ (TTD) પાસે 10.3 ટન સોનાનો જથ્થો છે, જેની કિંમત 5,300 કરોડ રૂપિયાથી વધુ છે. આ ઉપરાંત, મંદિર પાસે 2.5 ટન સોનાના ઝવેરાત (Gold Jewelry) અને 52 ટન સોનાના આભૂષણો (Ornaments) છે. દર વર્ષે ભક્તો દ્વારા દાનમાં આપવામાં આવેલા 3,000 કિલો સોનાને રાષ્ટ્રીયકૃત બેંકોમાં જમા કરવામાં આવે છે. આ સોનાનો ઉપયોગ મંદિરના નિર્વહણ અને સેવાકાર્યો માટે થાય છે.

3. વાળનું દાન અને આવક (Hair Donation and Revenue) તિરુપતિ બાલાજી મંદિરમાં વાળનું દાન (Hair Donation) એક અનોખી પરંપરા છે, જેને ‘મોક્કુ’ (Mokku) કહેવામાં આવે છે. એક પૌરાણિક કથા અનુસાર, એક ગોવાળે ભગવાન બાલાજીના માથા પર પ્રહાર કર્યો, જેના કારણે તેમનું માથું થોડું ટાલવું થઈ ગયું. ગંધર્વ રાજકુમારી નીલા દેવીએ (Neela Devi) પોતાના વાળ કાપીને ભગવાનના માથા પર મૂક્યા, અને ત્યારથી ભક્તો વાળનું દાન કરે છે. દરરોજ 1 ટનથી વધુ વાળ એકઠા થાય છે, અને આ વાળની નિલામી (Hair Auction) દ્વારા મંદિરને લાખો રૂપિયાની આવક થાય છે. આ વાળનો ઉપયોગ વિગ્સ (Wigs) અને હેર એક્સટેન્શન (Hair Extensions) બનાવવા માટે થાય છે, જે આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં વેચાય છે. 4. બેંક ડિપોઝિટ અને વ્યાજની આવક (Bank Deposits and Interest Income) તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમાં (TTD) ટ્રસ્ટે રાષ્ટ્રીયકૃત બેંકોમાં રૂ. 18,817 કરોડની ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ (Fixed Deposits) કરી છે, જેમાંથી દર વર્ષે રૂ. 1,600 કરોડનું વ્યાજ (Interest Income) પ્રાપ્ત થાય છે. 2024માં, TTDએ રૂ. 1,161 કરોડની રેકોર્ડબ્રેક ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ કરી, જે છેલ્લા 12 વર્ષનો સૌથી મોટો આંકડો છે. આ નાણાકીય વ્યવસ્થા મંદિરની આર્થિક સ્થિતિને મજબૂત બનાવે છે અને તેના સેવાકાર્યો જેવા કે હોસ્પિટલ, શાળાઓ અને ધર્મશાળાઓના નિર્વહણમાં મદદ કરે છે. 5. લડ્ડુ પ્રસાદ અને અન્ય આવક (Laddu Prasadam and Other Revenue) તિરુપતિ બાલાજીનો લડ્ડુ પ્રસાદ (Tirupati Laddu) વિશ્વવિખ્યાત છે અને તેને ભૌગોલિક સૂચક ટેગ (Geographical Indication Tag) પ્રાપ્ત છે, જેનો અર્થ છે કે ફક્ત TTD જ આ લડ્ડુ બનાવી અને વેચી શકે છે. દર વર્ષે લડ્ડુના વેચાણમાંથી લગભગ $0.75 મિલિયન (રૂ. 6 કરોડ) ની આવક થાય છે. આ ઉપરાંત, મંદિર દ્વારા ચલાવવામાં આવતી ગેસ્ટહાઉસ, દર્શન ટિકિટો (Darshan Tickets) અને અન્ય સેવાઓ પણ આવકનો મોટો સ્ત્રોત છે. બ્રહ્મોત્સવમ (Brahmotsavam) જેવા તહેવારો દરમિયાન ભક્તોની સંખ્યા વધે છે, જે આવકમાં વધારો કરે છે.

તિરુપતિ બાલાજીની સંપત્તિનું કારણ તિરુપતિ બાલાજી મંદિરની સંપત્તિનું મુખ્ય કારણ ભક્તોની અતૂટ શ્રદ્ધા (Unwavering Faith) અને તેમનું ઉદાર દાન છે. TTD ટ્રસ્ટની પારદર્શક વ્યવસ્થા (Transparent Management) અને આ નાણાંનો ઉપયોગ શિક્ષણ, આરોગ્ય અને સામાજિક કાર્યો માટે થાય છે, જેમ કે મેડિકલ કોલેજ, હોસ્પિટલો અને શાળાઓ. મંદિરની સંપત્તિનો ઉપયોગ માત્ર ધાર્મિક કાર્યો માટે જ નહીં, પરંતુ સમાજના ઉત્થાન માટે પણ થાય છે, જે તેને વિશ્વના અન્ય મંદિરોથી અલગ બનાવે છે.