Dwarkadhish Mandir: શું ખરેખર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું નગર દ્વારકા ડૂબેલું હતું?

દ્વારકાધીશ મંદિર (Dwarkadhish Temple), ગુજરાતના દ્વારકા શહેરમાં આરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલું, ભગવાન કૃષ્ણ (Lord Krishna) ને સમર્પિત પવિત્ર તીર્થસ્થાન છે. આ મંદિર ચાર ધામ (Char Dham) અને સપ્તપુરી (Saptapuri) માં સામેલ છે અને "જગત મંદિર" (Jagat Mandir) તરીકે ઓળખાય છે. દ્વારકા એ ભગવાન કૃષ્ણનું નગર (Krishna’s City) માનવામાં આવે છે, જેનો ઉલ્લેખ મહાભારત અને પુરાણોમાં પણ છે. એવી માન્યતા છે કે દ્વારકા એક સમૃદ્ધ નગર હતું, જે સમુદ્રમાં ડૂબી ગયું. આ આર્ટિકલમાં દ્વારકાધીશ મંદિરનું મહત્ત્વ અને દ્વારકા ખરેખર ભગવાન કૃષ્ણનું ડૂબેલું નગર (Submerged City) હતું કે કેમ તે વિશે પૌરાણિક અને પુરાતત્વીય દૃષ્ટિકોણથી જાણીશું.

દ્વારકાધીશ મંદિરનું મહત્ત્વ દ્વારકાધીશ મંદિરમાં ભગવાન કૃષ્ણને "દ્વારકાધીશ" (King of Dwarka) તરીકે પૂજવામાં આવે છે.

પૌરાણિક મહત્ત્વ : મહાભારત અને ભાગવત પુરાણ (Bhagavata Purana) મુજબ, કૃષ્ણએ મથુરા છોડીને દ્વારકા નગરની સ્થાપના કરી. આ નગર "સુવર્ણ નગરી" (Golden City) તરીકે ઓળખાતું હતું, જે વૈભવ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતીક હતું. આધ્યાત્મિક મહત્ત્વ: મંદિરના દર્શનથી ભક્તોના પાપોનો નાશ થાય છે અને આંતરિક શાંતિ મળે છે. આ મંદિર ચાર ધામ યાત્રાનો મહત્વનો ભાગ છે. ઐતિહાસિક મહત્ત્વ: વર્તમાન મંદિરનું નિર્માણ 8મી સદીમાં આદિ શંકરાચાર્ય (Adi Shankaracharya) ના સમયમાં થયું, અને 16મી સદીમાં તેનું પુનર્નિર્માણ થયું. મંદિરની નાગર શૈલીનું સ્થાપત્ય (Nagara Architecture) તેની વિશેષતા છે. શું દ્વારકા ભગવાન કૃષ્ણનું નગર દ્વારકા ડૂબેલું હતું? પૌરાણિક દૃષ્ટિકોણ મહાભારત (Mahabharata) અનુસાર, ભગવાન કૃષ્ણએ વિશ્વકર્મા (Vishwakarma) ની મદદથી દ્વારકા નગરની રચના કરી, જે આરબી સમુદ્ર ના કિનારે હતું. યાદવોના આંતરિક વિવાદો અને શાપને કારણેભગવાન કૃષ્ણના નિર્વાણ પછી આ નગર સમુદ્રમાં ડૂબી ગયું. ભાગવત પુરાણ (Bhagavata Purana) માં જણાવાયું છે કે દ્વારકા સમુદ્રના ઊંડાણમાં લુપ્ત થઈ.

પુરાતત્વીય પુરાવા સમુદ્રમાં ડૂબેલા અવશેષો: 1980ના દાયકામાં, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (Archaeological Survey of India) અને નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઓશનોગ્રાફી (National Institute of Oceanography) એ દ્વારકાના દરિયાકાંઠે ખોદકામ કર્યું. 120-150 ફૂટની ઊંડાઈએ નગરના અવશેષો મળ્યા, જેમાં પથ્થરની દિવાલો, બંદરના નિર્માણો અને શિલ્પો હતા. આ અવશેષો 3500-1500 બીસીના સમયના હોવાનું માનવામાં આવે છે, જે મહાભારતના સમયગાળા સાથે મેળ ખાય છે. બેટ દ્વારકા: દ્વારકા નજીકના બેટ દ્વારકા ટાપુ પર પણ પ્રાચીન બંદર અને નગરના ચિહ્નો મળ્યા છે, જે દ્વારકાની સમૃદ્ધિ દર્શાવે છે. સમુદ્ર સ્તરમાં વધારો: વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો સૂચવે છે કે હજારો વર્ષો પહેલાં સમુદ્રનું સ્તર વધવાથી દ્વારકા ડૂબી ગઈ હોઈ શકે, જે પૌરાણિક વર્ણનોને ટેકો આપે છે.

દ્વારકાનું રહસ્ય અને મહત્ત્વ દ્વારકાધીશ મંદિર અને દ્વારકાની ડૂબેલી નગરીની કથા શ્રદ્ધા અને ઇતિહાસનો અનોખો સંગમ છે. પુરાતત્વીય પુરાવાઓ દ્વારકાની પૌરાણિક કથાને બળ આપે છે, જે ભારતીય ઇતિહાસ (Indian History) ની સમૃદ્ધિ દર્શાવે છે. ભગવાન કૃષ્ણની નીતિ, ન્યાય અને ધર્મની શીખ આજે પણ ભક્તોને માર્ગદર્શન આપે છે.