ગુરુ પૂર્ણિમા (Guru Purnima) એ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ગુરુ-શિષ્ય (Guru-Shishya) પરંપરાને સમર્પિત પવિત્ર તહેવાર છે, જે આષાઢ માસની પૂર્ણિમાના દિવસે ઉજવાય છે. 2025માં ગુરુ પૂર્ણિમા (Guru Purnima 2025) 10 જુલાઈએ ઉજવાશે. આ દિવસે ગુરુઓ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવામાં આવે છે, જે જ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાવે છે. ગુરુ પૂર્ણિમા સાથે જોડાયેલી અને આધુનિક યુગમાં પણ પ્રખ્યાત ગુરુ-શિષ્ય જોડીઓની કથાઓ નિષ્ઠા , આત્મશિક્ષણ (Self-Learning) અને શ્રદ્ધાનું પ્રતીક છે. આ જોડીઓની કથાઓ આજની પેઢી માટે પ્રેરણાદાયી છે, જે પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં પણ ધ્યેય પ્રાપ્તિનો માર્ગ બતાવે છે. ચાલો આજે જાણીએ એવી 5 પ્રખ્યાત ગૂરૂ શિષ્યની જોડીઓ વિશે.
1. ભગવાન શિવ અને સપ્તઋષિઓ (Lord Shiva and Saptarishis)
ભગવાન શિવને આદિ ગુરુ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જેમણે સપ્તઋષિઓને યોગ (Yoga) અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન (Spiritual Knowledge) નું શિક્ષણ આપ્યું. પૌરાણિક કથા મુજબ, શિવે સપ્તઋષિઓને હિમાલયની ગુફાઓમાં જ્ઞાનનું દાન કર્યું, જેના દ્વારા યોગ વિદ્યા (Yogic Science) નો પ્રસાર થયો. સપ્તઋષિઓએ આ જ્ઞાનને વિશ્વભરમાં ફેલાવીને માનવજાતને આધ્યાત્મિક જાગૃતિનો માર્ગ બતાવ્યો. આજની પેઢી માટે આ જોડી શીખવે છે કે ગુરુએ શિષ્યની ક્ષમતા પ્રમાણે જ્ઞાન આપવું જોઈએ, અને શિષ્યએ તેને નિષ્ઠા સાથે ગ્રહણ કરવું જોઈએ. ગુરુ પૂર્ણિમાનો પ્રારંભ શિવના આ શિક્ષણથી થયો, જે આ તહેવારનું મૂળ છે.
2. વેદ વ્યાસ અને તેમના શિષ્યો (Veda Vyasa and His Disciples)
મહર્ષિ વેદ વ્યાસ (Maharshi Veda Vyasa) એ વેદો, મહાભારત અને 18 પુરાણોનું સંકલન કરનાર મહાન ગુરુ હતા. તેમના શિષ્યો સુમંતુ, જૈમિનિ, વૈશંપાયન અને પૈલએ આ જ્ઞાનને લોકો સુધી પહોંચાડ્યું. વ્યાસે જટિલ વૈદિક જ્ઞાનને સરળ રીતે વિભાજીત કરીને સામાન્ય માનવ સુધી પહોંચાડ્યું, જેનાથી ભારતીય ધર્મ (Indian Religion) અને સંસ્કૃતિ મજબૂત બની. આજની પેઢી માટે વ્યાસનું જીવન શીખવે છે કે જ્ઞાનને સરળ અને સુલભ રીતે શેર કરવું એ ગુરુની સૌથી મોટી જવાબદારી છે. ગુરુ પૂર્ણિમાને "વ્યાસ પૂર્ણિમા" (Vyasa Purnima) કહેવાય છે, કારણ કે આ દિવસે વેદ વ્યાસનો જન્મ થયો હતો.
3. દ્રોણાચાર્ય અને એકલવ્ય (Dronacharya and Eklavya)
દ્રોણાચાર્ય (Dronacharya), મહાભારતના પ્રખ્યાત ગુરુ, એ પાંડવો અને કૌરવોના શિક્ષક હતા. એકલવ્ય, એક નિષાદ પુત્ર, એમનો શિષ્ય બનવા ઈચ્છતો હતો, પરંતુ દ્રોણે તેને શિક્ષણ આપવાની ના પાડી. એકલવ્યએ દ્રોણની મૂર્તિ બનાવીને એકલા પોતાની નિષ્ઠા અને આત્મશિક્ષણ (Self-Learning) દ્વારા ધનુર્વિદ્યામાં નિપુણતા મેળવી. જ્યારે દ્રોણને આ વાતની જાણ થઈ, તેમણે ગુરુ દક્ષિણા (Guru Dakshina) તરીકે એકલવ્યનો અંગૂઠો માંગ્યો. એકલવ્યએ હસતાં હસતાં પોતાનો અંગૂઠો કાપીને ગુરુને અર્પણ કર્યો, જે તેની અસાધારણ ગુરુભક્તિનું પ્રતીક છે. આજની પેઢી માટે એકલવ્યની કથા શીખવે છે કે પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં પણ આત્મવિશ્વાસ (Self-Confidence) અને નિષ્ઠાથી ધ્યેય પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. ગુરુ પૂર્ણિમા એકલવ્યની આ ગુરુભક્તિને યાદ કરવાનો દિવસ છે.
4. રામકૃષ્ણ પરમહંસ અને સ્વામી વિવેકાનંદ (Ramakrishna Paramhansa and Swami Vivekananda)
રામકૃષ્ણ પરમહંસએ આધ્યાત્મિક ગુરુ હતા, જેમણે સ્વામી વિવેકાનંદને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન (Spiritual Knowledge) અને સર્વધર્મ સમભાવનું શિક્ષણ આપ્યું. રામકૃષ્ણે વિવેકાનંદના યુવાન મનને આધ્યાત્મિકતા અને સેવાનો માર્ગ બતાવ્યો. વિવેકાનંદે 1893માં શિકાગોની ધર્મ સંસદમાં (World Parliament of Religions) ભારતીય દર્શનને વિશ્વ સમક્ષ રજૂ કરીને હિન્દુ ધર્મનું ગૌરવ વધાર્યું. તેમણે રામકૃષ્ણ મિશન (Ramakrishna Mission) ની સ્થાપના કરી, જે આજે પણ શિક્ષણ અને સેવાનું કાર્ય કરે છે. આજની પેઢી માટે આ જોડી શીખવે છે કે ગુરુનું માર્ગદર્શન અને શિષ્યનો આત્મવિશ્વાસ વિશ્વને પ્રભાવિત કરી શકે છે. ગુરુ પૂર્ણિમા આધુનિક યુગમાં આ જોડીની શ્રદ્ધા અને યોગદાનને ઉજવે છે.
5. ચાણક્ય અને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય (Chanakya and Chandragupta Maurya)
ચાણક્ય, પ્રાચીન ભારતના મહાન રાજનીતિજ્ઞ અને અર્થશાસ્ત્રી, એ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના ગુરુ હતા. ચાણક્યે ચંદ્રગુપ્તને રાજનીતિ, અર્થશાસ્ત્ર અને શાસનનું શિક્ષણ આપ્યું. ચાણક્યની રણનીતિ અને ચંદ્રગુપ્તની નેતૃત્વ ક્ષમતાના કારણે નંદ વંશનો નાશ થયો અને મૌર્ય સામ્રાજ્ય (Maurya Empire) ની સ્થાપના થઈ. ચાણક્યનું "અર્થશાસ્ત્ર" (Arthashastra) આજે પણ શાસન અને નીતિનું માર્ગદર્શન આપે છે. આજની પેઢી માટે આ જોડી શીખવે છે કે ગુરુનું બૌદ્ધિક માર્ગદર્શન અને શિષ્યની મહેનતથી મોટા લક્ષ્યો પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. ગુરુ પૂર્ણિમા આ જોડીની નિષ્ઠા (Dedication) અને વ્યવહારિક જ્ઞાનની ઉજવણી કરે છે.
ગુરુ-શિષ્ય પરંપરાનું મહત્ત્વ
ગુરુ-શિષ્ય પરંપરા ભારતીય સંસ્કૃતિ (Indian Culture) નું હૃદય છે. ગુરુ જ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાવે છે, જ્યારે શિષ્ય તેને આગળ વધારીને સમાજને સમૃદ્ધ કરે છે. શિવ-સપ્તઋષિ, વ્યાસ, એકલવ્ય, વિવેકાનંદ અને ચાણક્ય જેવી જોડીઓ શીખવે છે કે ગુરુનું માર્ગદર્શન, શિષ્યની નિષ્ઠા અને આત્મશિક્ષણ દ્વારા આધ્યાત્મિક (Spiritual) અને વ્યવહારિક સફળતા (Success) પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. ગુરુ પૂર્ણિમા એ આવી જોડીઓની શ્રદ્ધા અને યોગદાનને યાદ કરવાનો દિવસ છે.
એકલવ્ય મહાન શિષ્ય
જવાબ આપોકાઢી નાખોમહાદેવ ગુરૂઓના દેવ
જવાબ આપોકાઢી નાખો